SU KAYNAKLARI

SU DÖNGÜSÜ

Su Döngüsü Aşamaları

1. Buharlaşma
2. Terleme
3. Yoğunlaşma
4. Yağış
5. Yüzeysel Akış
6. Sızma

Dünya’daki suyun sadece % 3’ü tatlı olup büyük kısmı buzullardadır.

Tatlı yüzey suyunun en büyük kısmı göllerdedir.

Tatlı yer altı suları tatlı yüzey sularından fazladır.

Göller
Yerkabuğu üzerinde çeşitli nedenlerle oluşmuş çukur alanların sular tarafından doldurulması sonucu oluşan durgun su kütlelerine göl denir.

Oluşumlarına türüne göre göller ;

TEKTONiK GÖL
Deprem sonucu çöken boşluğa suların dolması ile oluşur.
Fay hatlarında görülür.
Afrika’nın doğusu ve Asya’da yaygındır.
Victoria, Hazar, Lut, Aral, Baykal, Tanganika, Issık, Rudolf, Çad

KARSTiK GÖL
Suda kolay eriyen kayaçlarda oluşan boşluklara suyun dolması ile oluşur.
Kireçli, karstik arazide oluşur.
Obruk gölleri bu türdendir.
Makedonya’da Ohri, İşkodra, Presba en önemli örneklerdir.

BUZUL GÖLÜ (SiRK)
Buzulların oluşturduğu sirklere suyun dolması ile oluşur.
Yüksek enlemlerde görülür.
Kanada, Finlandiya, Norveç, İsveç’te yaygındır.
Sirk gölü de denilir.
Süperior, Erie, Ontario, Michigan, Winipeg

VOLKANiK GÖL
Sönmüş volkanların ağız kısımlarına suyun dolması ile oluşur.
Krater, kaldera, maar gölü olarak da bilinir.
Endonezya, İtalya, Japonya, Türkiye, ABD’de görülür.

SET Gölleri

ALÜVYON SET GÖLÜ
Vadilerinin alüvyonlarla kapanması sonucu oluşur.
Küçük ve sığ göllerdir.

HEYELAN SET GÖLÜ
Toprak kayması ile vadinin tıkanması sonucu oluşur.
Peyto Gölü (Kanada)

VOLKANIK SET GÖLÜ
Lavların vadiyi tıkaması ve katılaşması sonucu oluşur.
Pinatuba (Filipinler)

KIYI SET GÖLÜ (LAGÜN)
Alçak kıyılarda dalga ve akıntıların koyları kapaması ile oluşur.
Venedik Lagünü

BUZUL SET GÖLÜ (MOREN SET)
Buzul toprağı morenlerin vadiyi kapatmasıyla oluşur.
Kuzeybatı Avrupa’da yaygındır.
Quenenstown gölü (Yeni Zelanda)
Yerkabuğu üzerinde çeşitli nedenlerle oluşmuş çukur alanların sular tarafından doldurulması sonucu oluşan durgun su kütlelerine göl denir.

Göl suları çeşitli özelliklere bağlı olarak tatlı , acı , tuzlu ve sodalı olabilir.

Göl sularının kimyasal yapısına ;
gideğen,
iklim,
derinlik,
yüz ölçüm,
jeolojik yapı,
beslenme şekli etki eder.

Akarsular

Belli bir yatakta, eğim doğrultusunda akışa sahip olan sulara akarsu adı verilir. Akarsular farklı özelliklerine göre çeşitli gruplara ayrılır.

Rejimlerine göre akarsular:
Akarsuyun su miktarında ( akım ) yıl içinde meydana gelen değişime akım düzeni veya rejim denir. Akarsular, rejimlerine göre düzenli ve düzensiz olmak üzere iki gruba ayrılır.

Düzenli Rejim

Debileri yıl içinde fazla değişmeyen akarsulardır.
Ekvatoral iklim, Okyanusal iklim akarsuları bu şekildedir.
Amazon, Kongo, Thames, Savern, Nijer

Düzensiz Rejim

Kurak döneme sahip akarsulardır.
Akdeniz iklimi, Muson iklimi, Çöl iklimi, Karasal iklim, sel rejimli akarsular.
Mississippi, Ganj, Po, İndus, Sarıırmak, Nil, Obi, Volga, Yenisey

Beslenme kaynaklarına göre akarsular

Akarsuların beslenme kaynakları; kar , yağmur , buzul , yer altı suları ve göl sularıdır.
Aynı akarsu bazen birden fazla beslenme kaynağı ile beslenebilir. Bu tür akarsulara karma rejimli akarsular adı verilir.
Akarsu havzası ne kadar geniş olursa farklı beslenme kaynaklarına sahip olma ihtimali de o kadar yüksek olur.

-Kar ve buz suları ile beslenen akarsuların debileri ilkbahar ve yaz başı çoğalır.
-Göl suyu ya da kaynak suları ile beslenen akarsuların debilerinde önemli değişmeler olmaz.
-Yağmur suyu ile beslenen akarsuların yağış rejimi ile akarsu rejimi paraleldir.

Havzalarına Göre Akarsular
Açık Havza
Suyunu okyanus ya da denize boşaltan akarsulardır.
Kapalı Havza
Suyunu göle boşaltan yada denize ulaşamayan akarsulardır.

Yer Altı Suları ve Kaynaklar
Yüzey sularının geçirimli tabakalardan yeraltına sızarak bir geçirimsiz tabaka üzerinde birikmesiyle yer altı suları oluşur.
Yeraltı suları genellikle yağmur suları ve kar erimeleriyle beslenir.

Yüzey sularının yer altına sızma miktarı üzerinde etkili faktörler;

→ arazinin geçirimliliği
→ kayaçların gözeneklilik derecesi
→ yüzey eğimi
→ yağış miktarı
→ buharlaşma şiddeti
→ yüzeydeki bitki varlığı

İçinde yeraltı suyu bulunan tabakaya akifer denir.

Kaynak Çeşitleri

Soğuk Su Kaynakları
Yamaç Vadi Kaynağı
Bir akarsu vadisinin her iki yamacındaki tabakalar akarsu aşındırması sonucu zamanla yatay yönde kesilir.

İçinde yeraltı suyu bulunan tabakanın kesildiği yerlerden yüzeye çıkan kaynaklara vadi (yamaç) kaynağı denir. Yer altı sularında beslenmenin fazla olduğu zamanlarda bu kaynakların su miktarı artar.

Karstik Kaynak
Karstik kayaçların yaygın olduğu bölgelerde yüzey suları yeraltına sızarak yeraltındaki doğal boşluklarda ( mağara ) birikir.

Bu suların karstik erime boşluklarından yeryüzüne çıkmasıyla oluşan kaynaklara karstik kaynak denir. Karstik kaynak sularında bol miktarda kireç bulunur.

Artezyen Kaynak
İki geçirimsiz tabaka arasında biriken suyun sondaj yapılarak yeryüzüne çıkarılmasıyla oluşan kaynaklardır.

Sıcak Su Kaynakları

Fay Kaynağı
Kırıklı yapıda fay hattı boyunca çıkar.
Jeolojik olarak genç ülkelerde görülür.
Türkiye, İtalya, Yunanistan vb.
Her 33 m’de 1 ºC su sıcaklığı artar.
Jeotermal enerji, konutları ısıtma, sağlık turizmi, seraları ısıtmada kullanılır.

Gayzer Kaynak
Aktif volkanik bölgelerde görülür.
Suyu basınçlı ve çok sıcaktır.
Buhar çıkışları fazladır.
İzlanda, ABD, Japonya, Yeni Zelanda’da görülür.
Türkiye’de yoktur