DÜNYA’DA TOPRAKLAR

Toprağın ana malzemesi kayaçların ufalanmasıyla oluşmuş minerallerdir.
Bu malzemenin içine karışan hava , su ve canlı organizmalar birlikte toprağı meydana getirir.

Toprak oluşumunda birden fazla faktör etkili olmaktadır.
Bunlar ; Kayaçların çözülmesi , iklim , yer şekilleri , ana kaya , biyolojik faktörler ve zamandır .

Kayaçların ufalanması üç farklı şekilde gerçekleşir.

Kimyasal Çözülme
-Yağış ve sıcaklık fazla.
-Ekvatoral, Savan, Muson, Akdeniz,
-Okyanus iklimlerinde yaygın.
-Toprak oluşumu hızlı.
-Toprakta tuz ve kireç az.

Fiziksel (Mekanik) Çözülme
-Yağış az.
-Sıcaklık farkı fazla.
-Çöl, Step, Karasal, Tundra iklimlerinde yaygın.
-Toprak oluşumu uzun

Biyolojik Ayrışma
-Canlıların çeşitli yollardan kayaçları parçalamasıyla meydana gelir.
Örnek verecek olursak bitki köklerinin gelişmesi ile kayaçlara ait yarık ve çatlaklar genişler.
-Bu olay, kayaçların parçalanarak toprak için gerekli olan materyale dönüşmesine yardımcı olur.
-Kayaçların biyolojik ayrışmasında bitki köklerinden çıkan asitlerin yanı sıra toprakta yaşayan solucan, karınca, fare, köstebek gibi canlılar etkili olur.

Toprak Oluşumu Üzerinde Etkili Olan Faktörler 

İklim Etkisi
Yağışlı yerde toprak kalın, humuslu, oluşumu kısa iken
kurak yerde oluşumu uzun, kalınlık az, tuzlu ve kireçlidir.

Yer Şekilleri Etkisi
Yamaç, sırt, zirve, doruk, falez, kanyon, kırgıbayır gibi eğimli yer şekillerinde toprak incedir.

Anakaya Etkisi
Sert anakayada toprak oluşumu zor ve süresi uzun olur.

Canlılar
-Yeryüzündeki organik kalıntılar mikroorganizmalar tarafından parçalanarak toprağa karıştırılır.
-Humus olarak ifade edilen bu kalıntıların karıştığı topraklar oldukça verimli olurlar.
-Bitkiler aynı zamanda kökleri ile ana kayayı parçalayarak toprak oluşumunu hızlandırır.
-Mantar, bakteri, solucan, köstebek gibi canlılar da toprak içinde ayrışmaya neden olarak toprak oluşumunu hızlandırır.

Toprak Horizonları

Oluşumunu tamamlamış bir toprakta yüzeyden derine doğru birbirinden farklı özellikler gösteren katlar bulunur. Topraktaki bu katların her birine horizon adı verilir.

Toprak horizonları oluşumunu tamamlamış yerli topraklarda görülür.
Taşınmış topraklarda veya azonal topraklarda horizonlar olmaz.

Toprak Türleri

Yerli (Zonal) Topraklar
-Yerli topraklar bulundukları anakaya ve iklim şartlarına bağlı oluşur.
-Belirli düzen içinde dağılırlar.
-Horizonları belirgin ve fiziksel özellikleri anakayayı yansıtan yapıdadır.
-Enlemin etkisi vardır.
-Güney Yarım Küre’de tundra görülmemesi o enlemde kara olmaması ile ilgilidir.
-En hızlı oluşanı Laterit, en geç oluşanı Çöl toprağıdır.

Laterit Toprak Özellikleri
-Sıcak ve nemli iklimde oluşur.
-Kırmızı renktedir.
-Geniş yapraklı orman altında görülür.
-Humus, verim azdır.
-Tuz ve kireç azdır.
-Yıkanmıştır.
-Amazon-Kongo-Endonezya’da görülür.

Terra-rosa Özellikleri
-Ilıman, orta kuşak iklimlerinde oluşur.
-Akdeniz ikliminde görülür.
-Kırmızı-demiroksitli yapıdadır.
-Kalkerli arazi üzerinde görülür.
-Turunçgil, zeytin tarımı yapılır.
-Kızılçam, maki altında görülür.
-Akdeniz havzası, Kaliforniya,
-G. Afrika, Güney Avustralya,Orta Şili’de yaygındır

Podzol Toprak Özellikleri
-Soğuk ve nemli iklimde oluşur.
-İğne yapraklı orman altında görülür.
-Kül rengindedir.
-Verimsizdir.
-Dağlık alanlarda görülebilir.
-Doğu Avrupa, Sibirya, Kanada’da görülür

Tundra Toprakları Özellikleri
-Kuzey kutup dairesinde görülür.
-Tarıma elverişsizdir.
-Tundra bitkisi görülür.
-Güney Yarım Küre’de yoktur

Kestane Renkli Step (Bozkır) Özellikleri
-Ilıman karasal iklimde oluşur.
-Karaların iç kısmında görülür.
-En geniş alanda görülen topraktır.
-Açık renkli, tuzludur.
-Tahıl tarımı, küçükbaş hayvancılık
-Yağış az, humus azdır.
-Orta Asya, ABD, İç Anadolu, Arjantin, İç Avustralya

Çöl Toprağı Özellikler
-Dönenceler üzeri ve kıtaların iç kısmıdır.
-En tuzlu yerli topraktır.
-Boz renklidir.
-Verim azdır.
-Kaktüs, dikenli çalı altıdır.
-Açık renkli, gevşek yapıdır.

Çernezyom Toprak Özellikleri
-Sert karasal iklimde oluşur.
-Çayır-mera altında oluşur.
-Humusça en zengin topraktır, verimi yüksektir.
-Kafkaslar, Çin, Ukrayna, ABD, Erzurum-Kars

Kahverengi Toprak Özellikler
-Okyanusal iklim bölgelerinde orman bitki örtüsü altında görülür.
-Humus bakımından zengindir.
-Tarıma elverişlidir.
-Kuzeybatı Avrupa kıyıları, Karadeniz kıyıları

İntrazonal Topraklar
-Anakaya ve yer şekline bağlı topraklardır.
-İklime bağlı dağılış göstermezler.
-Sadece A ve C horizonlarına sahiptir.

Halomorfik Topraklar
-Tuzlu topraklardır.
-Kurak bölgelerde görülür.
-Kapalı havzalarda oluşurlar.
-Göl veya deniz suyunun buharlaşmasıyla oluşur.
-Aral ve Lut Gölü çevresinde görülür.

Hidromorfik Topraklar
-Bataklık, nehir toprağıdır.
-Drenaj sisteminin iyi olmadığı yerlerde görülür.
-Çeltik, pirinç yetiştirilir.

Kalsimorfik Topraklar

Vertisol Topraklar
-Dönen toprak olarak da bilinir.
-Kurak dönemde çatlar, yağışlı dönemde şişer.
-Materyaller aşağı yukarı döngü halindedir.
-Ayçiçeği üretimine uygun topraktır.
-Taşdoğuran, karakepir olarak bilinir.

Rendzinalar
-Kireçli topraklardır.
-Üstü koyu renkli olup altta kireç taşı bulunur.

Azonal (Taşınmış) Topraklar
-Taşınmış topraklar mineralce zengindir.
-Horizonları yoktur.
-Dış kuvvetler tarafından oluşturulur.
-Bulundukları bölgenin iklim ve ana kaya özelliğini yansıtmazlar.

Alüvyon Topraklar
-Akarsularla oluşur.
-Deltalarda yaygındır.
-Tarımsal açıdan verimlidir.
-Mineralce zengindir

Lös Topraklar
-Rüzgarlarla oluşur.
-Kurak bölgede oluşur.
-Çöllerde yaygındır

Litosol Topraklar
-Sert anakaya üstünde oluşur.
-Taşlı topraklardır.
-Tarıma çok uygun değildir.
-Erozyon sonucu ortaya çıkar.

Moren Toprakları
-Buzullarla oluşur.
-Buzulların eridiği alanlarda yoğunlaşır.
-Tutup bölgeleri ya da yüksek dağlık alanlarda görülür.
-İri yapıdadır.
İskandinavya, Norveç, Rusya, Grönland, Himalayalar, Alpler, And dağlarında görülür.

Regosol Toprakları
-Volkanik alanlarda kum depoları üzerinde görülür.
-Mineralce zengindir.
-Çok verimlidir.
-Bağcılığa, meyveciliğe, patates yetiştirmeye uygundur.

Kolüvyal Topraklar
-Dağ eteklerinde görülür.
-Sel suları oluşturur.
-Birikinti konileri ve dağ eteği-içi ovalarında yaygındır.
-İri unsurlu olduğu için bağcılık yapılır.
-Engebeli yerlerde yaygındır.