NÜFUSUN ÖZELLİKLERİ VE ÖNEMİ

NÜFUSUN ÖZELLİKLERİ VE ÖNEMİ

Yeryüzünde sınırları belli bir alanda yaşayan insan topluluğu nüfus olarak ifade edilir.

Nüfus ile ilgili özellikleri inceleyen bilim dalı demografi ( nüfus bilimi ) dir.

Nüfus hakkındaki bilgiler nüfus sayımları ile elde edilmektedir.

Belirli bir tarihte, belirli bir alanda bulunan insanların sayısı ve nüfus özellikleri ile ilgili bilgileri tespit etmek amacıyla yapılan uygulamaya nüfus sayımı denir.

Günümüzden yaklaşık 5.000 yıl önce (MÖ 3000) Çin ve Mezopotamya’da nüfus sayımı denebilecek birtakım çalışmaların yapıldığı ortaya çıkmıştır.

MÖ 400’lü yıllarda Roma İmparatorluğu’nda, nüfus sayımları yapıldığı tespit edilmiştir.

İlk modern ve periyodik sayılabilecek nüfus sayımları ise 1665’te Kanada’da, 1748’de İsveç’te ve 1769’da Danimarka’da başlamıştır.

Osmanlı Devleti’nde ilk nüfus sayımı, 1831 yılında II. Mahmut Dönemi’nde vergi ve asker yükümlülüklerini belirlemek amacı ile gerçekleştirilmiştir.

Türkiye Cumhuriyeti’nde ise ilk nüfus sayımı 1927’de yapılmıştır.

Nüfus Sayım Yöntemleri

De facto : Sayım günü bulunulan yer esas alınarak yapılan sayımdır

De jure : Nüfusun daimi ikametgahı esas alınarak yapılan sayımdır.

İlk nüfus sayımlarında ;

Asker sayısını belirlemek
Köle sayısını belirlemek
Vergi alınacak kişi sayısını belirlemek için yapılırdı.
Kadın nüfus sayılmazdı.

Modern Nüfus Sayımlarında ;

Devletin yapacağı demografik yatırımları
belirlemesi için yapılır.
Nüfus miktarı ve artışı
Kır-kent nüfusu
Aktif-bağımlı nüfus
Cinsiyet
Yaş grupları
Çalışan-işsiz nüfus
Okuma-yazma oranı
Dağılım
Ekonomi faaliyet kolları
Ortalama yaşam süresi elde edilir.

Nüfus Artışı ve Nüfus Artışının Etkileri

Doğum ve ölümler dikkate alınarak hesaplanan, göçlerin dahil edilmediği yönteme doğal nüfus artışı denir.
Doğum ve ölümler gibi göçler de nüfusun artmasında ya da azalmasında etkilidir.
Doğum ve ölümlerin yanında göçlerin de dikkate alınarak yapılan hesaplama yöntemine gerçek nüfus artışı denir.

Nüfus Artışının Olumsuz Sonuçları
(Kalkınma hızı düşük ülkelerde)

Kişi başına düşen millî gelir azalır.
Demografik yatırımlar artar.
Kalkınma hızı azalır.
İşsizlik oranı artar.
Tasarruflar azalır.
İç ve dış göçler artar.
Dış ticaret açığı artar.

Nüfus Artışının Olumlu Sonuçları
(Kalkınma hızı yüksek ülkelerde)

Vergi gelirleri artar.
Mal ve hizmetlere talep artar.
Yeni iş alanları doğar.
Üretim artar.
Üretim ve ihracatta rekabet artar.
İş gücü ucuzlar.
Asker sayısı artar.

NÜFUSUN GELİŞİMİ VE DAĞILIŞI

Dünya nüfusu incelendiğinde belirli dönemlerde yükselişlerin olduğu görülür. Bunlara sıçrama dönemi adı verilir. Dünya nüfusunun geçmişinde 3 sıçrama dönemi yaşanmıştır.
Bunlar ;

1. Sıçrama
1 milyon yıl önce
Alet yapımının keşfi

2. Sıçrama
10.000 yıl önce
Yerleşik hayat
Tarım devrimi

3. Sıçrama
1750-1800 yılları
Sanayi Devrimi

Nüfus Yoğunluğu

Her hangi bir alanda yaşayan nüfus ile o alanın yüz ölçümü arasındaki orana nüfus yoğunluğu denir.

Bir yerin toplam nüfusunun o yerin toplam yüz ölçümüne bölünmesi ile elde edilen sonuca aritmetik nüfus yoğunluğu denir.
Böylece km2ye düşen insan sayısına ulaşılır.
Aritmetik nüfus yoğunluğu, bir yerin genel nüfus dağılımı hakkında bilgi verir.

Bir ülkenin sadece aritmetik nüfus yoğunluğuna bakılarak ;
Ülke içinde nüfusun nasıl dağıldığı
Ülkenin gelişmişlik seviyesi
Toplam nüfus miktarı gibi bilgilere ulaşılamaz.

DÜNYA NÜFUSUNUN DAĞILIŞI

Nüfusun dünya üzerindeki dağılışı çeşitli faktörlere bağlı olarak gerçekleşmiştir.

Bazı alanlar yoğun nüfuslanmışken bazı alanlarda seyrek nüfus özellikleri görülmektedir.

Yerleşebilinen alanlara ökümen, yerleşilmemiş alanlara anökümen denilir.

Dünya nüfusunun büyük çoğunluğu Kuzey Yarım Küre’de yer almaktadır.

Nüfusun Dağılışını Etkileyen Faktörler

Seyrek Nüfuslu Yerler

1. Alaska (Soğuk iklim)
2. Amazon Havzası(Yoğun bitki örtüsü)
3. Sibirya (Soğuk iklim)
4. Orta Asya (Kuraklık)
5. Himalayalar (YerŞekilleri)
6. Orta Avustralya(Çöl)
7. Kuzey Afrika (Çöl)
8. Arap Yarımadası(Çöl)
9. Grönland (Soğuk iklim)
10. Andlar (Yer Şekilleri)
11. Kongo Havzası(Yoğun bitki örtüsü)
12. Kanada (Soğuk iklim)

Yoğun Nüfuslu Yerler

1. Amerika’nın Doğusu (Liman, ticaret, sanayi)
2. Batı Avrupa (Sanayi, hizmet)
3. Güney ve Güney Doğu Asya (Tarım,
sanayi, ticaret)
4. Japonya (Sanayi, teknoloji)
5. Endonezya, Malezya(Tarım, sanayi)
6. Kaliforniya (Ticaret, liman, sanayi)
7. Güney Afrika (Maden)
8. Güney Avustralya (Sanayi, maden)
9. Gine Körfezi (Maden, tarım)
10. Nil Vadisi (Tarım, su kaynakları)

Nüfusun Gelişmişliğe Etkisi

Gelişmiş Ülkelerin Nüfus Özellikleri

Doğum ve ölüm oranı azdır.

Nüfusun dağılışı doğal koşullardan bağımsız ve dengelidir.

Çalışan nüfusun sektörlere dağılımında hizmet ve sanayi fazladır

Bağımlı nüfus, genç nüfus oranı az, yaşlı nüfus oranı fazladır

Demografik yatırımlara duyulan ihtiyaç azdır.

Enerji tüketimi fazladır.

Kent nüfusu fazla, kır nüfusu azdır.

Nüfusun ikiye katlanma süresi uzundur.

Dış ticaret fazlası vardır. (İhracat, ithalattan fazladır.)

Ham madde ithal eder, sanayi malı (mamül madde) ihraç eder

Ortalama yaşam süresi uzun, kişi başına düşen milli gelir fazladır

Aktif nüfus içerisinde çalışan nüfus oranı fazladır.

Az Gelişmiş Ülkelerin Nüfus Özellikleri

Doğum ve ölüm oranı fazladır

Nüfusun dağılışı doğal koşullara bağlı ve dengesizdir.

Çalışan nüfusun sektörlere dağılımında tarım sektörü fazladır

Bağımlı nüfus, genç nüfus oranı fazla, yaşlı nüfus oranı azdır.

Demografik yatırımlara duyulan ihtiyaç fazladır

Enerji tüketimi azdır.

Kent nüfusu az, kır nüfusu fazladır

Nüfusun ikiye katlanma süresi kısadır

Dış ticaret açığı vardır. (İthalat ihracattan fazladır.)

Ham madde ihraç eder, sanayi malı (mamül madde) ithal eder.

Ortalama yaşam süresi kısa, kişi başına düşen milli gelir

İşsizlik fazladır.

Çalışan Nüfusun Ekonomik Faaliyetlere Dağılımı

Gelişmiş ülkelerde 3.Ekonomik faaliyet olan Hizmet Sektörü

Gelişmemiş ülkelerde 1.Ekonomik faaliyet olan Tarım Sektörü ön plandadır.

NÜFUS PİRAMİTLERİ

Nüfusun yaş ve cinsiyet yapısını gösteren grafiklere nüfus piramitleri denir.

Piramitlerin tabanı doğum oranı, tavanı yaşlı nüfus dolayısıyla ölüm oranı hakkında fikir verir.

Tabanı daralan piramitlerde nüfus artış hızı düşmekte, genişleyenlerde artmaktadır.

Piramitlerin tavan kısmı dolgun olan ülkelerin gelişmişlik seviyeleri yüksektir.

Piramitlerden gelişmişlik seviyesine bağlı yorumlar, nüfus miktarı, cinsiyet, yaş grupları, aktif-bağımlı nüfus elde edilir.

KENARLARI İÇE ÇÖKÜK PİRAMİT

Genellikle doğum ve ölüm oranlarının çok yüksek olduğu, özellikle bebek ölümlerinin fazla olduğu az gelişmiş ülkelerde görülen piramit türüdür.

Bu ülkelerde çocuk nüfus oranı fazla, yaşlı nüfus oranı azdır.

Bebek ölüm oranları oldukça yüksektir. 0-4 yaş ile 5-9 yaş arasındaki keskin geçiş bunun kanıtıdır.

Beklenen yaşam süresinin kısa olması, sağlık hizmetlerinin fazla gelişmemesi, yaşam kalitesinin düşük olması gibi nedenlerle yaşlı nüfus oranı da düşüktür.

Angola, Burundi ve Benin gibi ülkelerde bu tipte nüfus piramitleri görülür.

DÜZGÜN ÜÇGEN PİRAMİT

Tabanın geniş olması, doğum oranlarının yüksek olduğunu gösterir.

Bu tür piramide sahip ülkelerde ölüm oranlarının bütün yaş gruplarında azalmaya başladığı görülmektedir.

Nüfus artış hızı ve çocuk nüfusun toplam nüfusa oranı yüksektir.

Ortalama yaşam süresi bir miktar uzamıştır.

Filipinler ve Hindistan gibi ülkelerde bu tipte nüfus piramidi görülür.

ASİMETRİK PİRAMİT

Doğum oranları bir dönem düştükten sonra tekrar artmaya başlayan ülkelerde görülmektedir.

Ülkelerin gelişme hızları ile paralel olarak nüfus artış hızı, doğum ve ölüm oranları giderek azalmaktadır.

Bangladeş, Çin ve Brezilya gibi ülkelerde görülür.

ARI KOVANI NÜFUS PİRAMİDİ

Doğum ve ölüm oranları düşük olan gelişmiş ülkelerde görülmektedir.

Bu tür piramidin görüldüğü ülkelerde nüfus artış hızı düşüktür.

Hayat kalitesinin yüksek olması ve sağlık hizmetlerinin gelişmiş olması nedeniyle beklenen yaşam süresi uzundur.

Bebek ve çocuk nüfusun toplam nüfus içerisindeki oranı azdır.

ABD, İngiltere, Almanya, İtalya ve İsveç gibi ülkelerde bu tipte nüfus piramitleri görülür.

ÇAN NÜFUS PİRAMİDİ

Doğum oranlarında azalma ve artış dönemlerinin peş peşe geldiği dönemlerin yaşandığı ülkelerde görülmektedir.

Nüfus politikaları neticesinde düşen doğum oranları, yeni politikalarla tekrar yükselmiştir.

Rusya, Kazakistan, İrlanda ve Cezayir gibi ülkelerde bu tipte nüfus piramitleri görülür.

Türkiye’de Nüfusun Değişimi

Türkiye Nüfusunun Tarihsel Seyri

1939’da Hatay’ın anavatana katılması ile % 12’lik ekstra artış yaşanmıştır.

Seferberlik hali, savaşın ekonomik bunalımı ile nüfus artış hızı yavaşlamıştı

İşçi göçleri ile 1960’tan sonra artışta yavaşlama olmuştur

Kadının iş hayatına girmesi, şehirleşme, eğitim seviyesinin artması ile 1985’ten sonra sürekli artış hızı düşmüştür

Türkiye nüfus bilgilerini 1927 yılında yapılan ilk sayımdan daha sonra 1990’a kadar beş yılda bir 1990’dan sonra on yılda bir yapılan sayımlardan elde eder.

2000 yılından sonra De Facto (ilkel metot) bitmiş adrese dayalı kayıt sistemi olan De Jüre gelmiştir

Nüfus artış hızının düşmesi nüfus miktarının düştüğünü göstermez.

Türkiye’de nüfus her zaman az ya da çok artmıştır.

Doğum oranının en fazla olduğu yılın 1950 olması, seferberlik halinin kalkması ve savaşın ekonomik bunalımının sona ermesidir.

Ölüm oranının en fazla 1940’ta olması II. Dünya Savaşı sırasındaki kıtlık, ekonomik zorluktur.